Kimya A.B.D69

Ana Sayfa HakkImIzda Tüm Konular Makale İletİşİm

Tel:

Fax:

Email:

Celal Bayar Üniversitesi

www.hayatiboskut.com.tr

İletişim | Üniversite Web Adresleri

14.3 Organik Bileşiklerin Adlandırılması

Karbon içeren kimyasal yapıların temel özellikleri fonksiyonel grup tarafından tayin edilir. Bileşiklerin sistematik adlandırılmalarında da fonksiyonel gruplar belirleyici rol oynar. Pek çok sınıf ve alt sınıfa ayrılmış organik bileşiklerin tüm adlandırma kurallarını sergilemek ve bunları algılamak ayrı bir eğitim içinde yapılabilir. Genel kimya dersi kapsamında sadece basit organik bileşikler için kullanılan genel adlandırma kuralları verilecektir. Organik bileşiklerin üç türde adlandırılması mümkündür. Özel adlar, türetme adları, ve düzenli adlandırma (Cenevre IUPAC sistematak adlandırma kuralları).

14.3.1 Organik Bileşiklerin Özel Adları ve Türetme ile Adlandırılması

Özel adlar, bileşiğin kökenine dayanır. Örneğin asetik asit, formik asit, anilin gibi. Ancak bazı organik bileşikler herhangi bir sistematik içermeyen özel isimler ile, örneğin; toluen, eter, glisin vs...tanınır. Bunların sayısı çok olmamakla birlikte, geleneksel olarak kullanılmaya devam edilmekte ve yeni adlandırma kuralları bu gibi bileşikler için dikkate alınmamaktadır.Bunlar hiçbir kurala bağlı değildir, ezberlenmesi gerekir. Günümüzde birçok bileşiğin özel adı kullanılmaktadır.

Organik Bileşiklerin Türetme ile Adlandırılması

Yarı sistematik sayılan bu adlandırma şeklinde, bir bileşik daha basit bir bileşiğin türevi olarak adlandırılır: örneğin, izo-bütana trimetil metan, neopentana tetrametil metan, 2-Bütene simetrik dimetiletilen, izobüilene asimetrik dimetil etilen demek mümkündür. Bu sistem çok dallanmış bileşiklerde bir dereceye kadar uygulanabilir; fakat dallanmamış bileşiklerde hiç uygulanmaz. Örneğin etana metil metan demeyiz.Daha çok basit alkil ve aril köklerinden türeyen bu tür adlandırma özetle anlatılacaktır. Metandan (CH4) bir H çıkmasıyla metil kökü CH3- meydana gelir. Örneğin, CH3-Cl metil klorür, CH3-OH metil alkol, CH3-NH2 metil amindir. Bu bileşiklerin hepsinde CH3- metil grubu vardır ve adlarında da metil sözcüğü vardır.Metandan 2 Hidrojen çıkabilir, metilen kökü türer. CH2=metilen köküdür. Örneğin, CH2Cl2 metilen klorür şeklinde adlandırılır. Metandan 3 Hidrojenin ayrılmasıyla meten kökü türer. CH meten köküdür. CHCl3 bileşiğine meten klorür denebilir, fakat özel adı kloroformdur ve daha çok bu kullanılır. Meten adı, büyük bir molekül içinde =C- grubu bulunduğunda kullanılır. (Örn: diprilmeten) Etandan (CH3CH3) bir Hidrojen ayrılmasıyla etil kökü türer. Etandaki 6 Hidrojen atomu da moleküle göre aynı durumdadır, hangisi ayrılsa aynı olur. Bazı bileşiklerin adlandırılması: CH3CH2-Cl Etil klorür; C2H5-OH Etil alkol; CH3-CH2-NH2Etil amin. Propanda (CH3CH2CH3) iki farklı Hidrojen türü olduğundan iki farklı kök türer. Molekülün ucundaki CH3'lerin 6 Hidrojen atomu eşdeğerdir, birinin ayrılmasıyla n-Propil kökü türer. CH3CH2CH2- veya n-C3H7- n-Propil kökünün yazılışlarına göre bazı adlandırmalar şöyledir: CH3-CH2-CH2-Br n-Propil bromür; n-C3H7-OH n- Propil alkol. Propanda (CH3CH2CH3), molekülün ortasındaki karbonun iki Hidrojeninden biri ayrılırsa izopropil kökü türer. Benzer şekilde Bütan,Pentan vs köklerinden türetmeler yapılabilir.

14.3.2 Organik Bileşiklerin Düzenli (Sistematik) Adlandırılması (Nomeklatür)

Organik bileşiklerin sayısı çok olduğundan, her birine bir ad bulmak ya da önekli sonekli birbirine bağlı adlar vermek olanaksızdır. Bu ihtiyaç daha geçen yüzyılın sonlarına doğru kendini göstermiş ve Uluslararası Kimyacılar Birliği, 1892'de Cenevre'de yaptığı toplantıda organik kimyada düzenli adlandırma sisteminin temelini kurmuştur. O zamandan beri bazı bileşik ve yeni bileşik sınıfları bulunduğundan, kuralda bazı eklemeler ve değişiklikler gerekmiş ve uluslararası uygulamalı ve uygulamasız kimyacılar birliğinin (UIPAC) 1957'de yaptığı toplantıda ayrıntılı olarak 70 adlandırma kuralı kabul edilmiştir. Bunlar 1960 yılında (J.Amer.Chem. Soc., 82 (1960) 5545) yayınlanmıştır. Aşağıda vereceğimiz kurallar bunların basit örnekleridir.

Sistematik Adlandırmanın temeli, bütün organik bileşikleri, düz zincirli doymuş hidrokarbonların türevi olarak kabul etmek, doymamış bileşiklerde hidrokarbon adının sonunda değişiklikler yapmak fonksiyonlu grup ve dallanmalarda alkil grubunun yerini numaralama sitemine göre rakam ve ön-ek ve son-eklerle belirtmektir. Temelini kısaca belirttiğimiz bu sistemin önemli bazı kuralları için

14.4 Organik Reaksiyonların Sınıflandırılması

Organik reaksiyonlar sınıflandırılırken karbon bağı temel olarak alınır, bu bağda oluşan değişikliklere göre kimyasal reaksiyonlar adlandırılır. Kimyasal reaksiyonlar önce üç büyük sınıfa ayrılır: Sübstitüsyon (yerine geçirme); adisyon (katma); eliminasyon (çıkartma) reaksiyonları.

14.4.1 Kimyasal Reaksiyon Sınıfları

14.5 Organik Bileşiklerin Sınıflandırılması

Sayıları milyon mertebesinde olan organik bileşikleri araştırmak, öğrenmek ve hatta ticari sahada değerlendirmek ancak sınıflandırma ile mümkün olabilir. Bu amaçla yapılan sınıflandırmada 8 ana sınıfın varlığı genel olarak kabul edilir.

I. ALİFATİK BİLEŞİKLER: Düz zincirli hidrokarbonlar
II. ASİKLİK BİLEŞİKLER : Halkalı hidrokarbonlar
III. KARBONHİDRATLAR
IV. AROMATİK BİLEŞİKLER
V. İSOPRENOİDLER
VI. HETEROSİKLİK BİLEŞİKLER
VII. AMİNO ASİT, PEPTİD ve PROTEİNLER
VIII. ENZİMLER

Bölüm Özeti
Bu bölümde;